WYBRZEŻA I MORZA
Ekosystemy morskie i przybrzeżne charakteryzują się bogatą różnorodnością form życia, które są niezbędne dla dobrostanu i źródeł utrzymania człowieka. Dostarczają one pokarmu i surowców, produkują tlen i pochłaniają węgiel, zapobiegają erozji i powodziom oraz zapewniają ludziom przestrzeń do relaksu, doładowania energii i nawiązania kontaktu ze światem przyrody. Prawie połowa ludności Europy mieszka na obszarach przybrzeżnych.
Pomimo swojego znaczenia nasze środowisko morskie i przybrzeżne jest narażone na coraz większe oddziaływanie niekorzystnych czynników. Do głównych zagrożeń należą: rozwój obszarów przybrzeżnych, zanieczyszczenia, ruch statków, przełowienie, sport i rekreacja, występowanie gatunków inwazyjnych oraz zmiany klimatyczne.
W UE uzgodniliśmy szereg środków mających na celu ochronę naszych morskich i przybrzeżnych gatunków i siedlisk poprzez wdrożenie dyrektyw UE dotyczących ochrony przyrody oraz dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej – ram prawnych, które muszą zostać zaadaptowane do prawa krajowego przez wszystkie państwa członkowskie UE.
WYBRZEŻA I MORZA
Ekosystemy morskie i przybrzeżne charakteryzują się bogatą różnorodnością form życia, które są niezbędne dla dobrostanu i źródeł utrzymania człowieka. Dostarczają one pokarmu i surowców, produkują tlen i pochłaniają węgiel, zapobiegają erozji i powodziom oraz zapewniają ludziom przestrzeń do relaksu, doładowania energii i nawiązania kontaktu ze światem przyrody. Prawie połowa ludności Europy mieszka na obszarach przybrzeżnych.
Pomimo swojego znaczenia nasze środowisko morskie i przybrzeżne jest narażone na coraz większe oddziaływanie niekorzystnych czynników. Do głównych zagrożeń należą: rozwój obszarów przybrzeżnych, zanieczyszczenia, ruch statków, przełowienie, sport i rekreacja, występowanie gatunków inwazyjnych oraz zmiany klimatyczne.
W UE uzgodniliśmy szereg środków mających na celu ochronę naszych morskich i przybrzeżnych gatunków i siedlisk poprzez wdrożenie dyrektyw UE dotyczących ochrony przyrody oraz dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej – ram prawnych, które muszą zostać zaadaptowane do prawa krajowego przez wszystkie państwa członkowskie UE.

SIEDLISKA PRZYBRZEŻNE I MORSKIE
Środowisko morskie i przybrzeżne Europy jest niezwykle zróżnicowane. Wzdłuż samych wybrzeży UE chronionych jest 39 różnych typów siedlisk przybrzeżnych, w tym plaże kamieniste, ujścia rzek, laguny, słone bagna, klify morskie i 17 rodzajów wydm.
WYDMY
Wydmy piaskowe graniczą z długimi odcinkami linii brzegowej UE. Powstają z osadów naniesionych na brzeg przez pływy, tworząc plaże. Wydmy tworzą się, gdy osady znajdują się na tyle daleko w głębi lądu, że pływy nie mogą ich już przemieszczać; są zwykle skolonizowane i ustabilizowane przez roślinność.
Wydmy są jednym z siedlisk przybrzeżnych najbardziej zagrożonych przez działania człowieka, a na terenie całej UE są one w większości w złym stanie. Działalnością, która w szczególny sposób może prowadzić do modyfikacji naturalnych linii brzegowych i degradacji siedlisk wydmowych, jest turystyka. Gatunki inwazyjne, które nie są rodzime dla europejskich wydm, mogą również niszczyć wydmy, dominując nad rodzimą florą i fauną i wypierając ją.
SIEDLISKA PRZYBRZEŻNE I MORSKIE
Środowisko morskie i przybrzeżne Europy jest niezwykle zróżnicowane. Wzdłuż samych wybrzeży UE chronionych jest 39 różnych typów siedlisk przybrzeżnych, w tym plaże kamieniste, ujścia rzek, laguny, słone bagna, klify morskie i 17 rodzajów wydm.
WYDMY
Wydmy piaskowe graniczą z długimi odcinkami linii brzegowej UE. Powstają z osadów naniesionych na brzeg przez pływy, tworząc plaże. Wydmy tworzą się, gdy osady znajdują się na tyle daleko w głębi lądu, że pływy nie mogą ich już przemieszczać; są zwykle skolonizowane i ustabilizowane przez roślinność.
Wydmy są jednym z siedlisk przybrzeżnych najbardziej zagrożonych przez działania człowieka, a na terenie całej UE są one w większości w złym stanie. Działalnością, która w szczególny sposób może prowadzić do modyfikacji naturalnych linii brzegowych i degradacji siedlisk wydmowych, jest turystyka. Gatunki inwazyjne, które nie są rodzime dla europejskich wydm, mogą również niszczyć wydmy, dominując nad rodzimą florą i fauną i wypierając ją.
SIEDLISKA MORSKIE: TRAWY MORSKIE, LASY MORSKIE
Obszary morskie również odznaczają się bogatą różnorodnością siedlisk, od stabilnego środowiska głębinowego po wysoce dynamiczne wody przybrzeżne. Siedliska morskie chronione na morzach UE obejmują ławice piaszczyste, łąki trawy morskiej posydonia, jaskinie morskie, rafy i siedliska głębinowe, takie jak struktury podmorskie utworzone przez wyciekające gazy. Większość z tych siedlisk zamieszkują również bogate społeczności zwierząt. Domem dla wielu z nich są na przykład łąki z trawy morskiej – ale również to siedlisko jest zagrożone.
SIEDLISKA MORSKIE: TRAWY MORSKIE, LASY MORSKIE
Obszary morskie również odznaczają się bogatą różnorodnością siedlisk, od stabilnego środowiska głębinowego po wysoce dynamiczne wody przybrzeżne. Siedliska morskie chronione na morzach UE obejmują ławice piaszczyste, łąki trawy morskiej posydonia, jaskinie morskie, rafy i siedliska głębinowe, takie jak struktury podmorskie utworzone przez wyciekające gazy. Większość z tych siedlisk zamieszkują również bogate społeczności zwierząt. Domem dla wielu z nich są na przykład łąki z trawy morskiej – ale również to siedlisko jest zagrożone.
DZIKA PRZYRODA MORSKA
Nasze morza są domem dla prawie 150 chronionych gatunków zwierząt, w tym delfinów, wielorybów, fok, żółwi morskich, ptaków morskich i ryb.
PTAKI MORSKIE
Na morzach europejskich regularnie występuje 79 gatunków ptaków morskich, w tym petrele, burzyki, głuptaki, kormorany, wydrzyki, mewy, rybitwy i alki. Ptaki morskie zwykle spędzają większość życia na morzu i schodzą na brzeg tylko w celu rozmnażania. Niektóre gatunki migrują przez tysiące kilometrów, spędzając tylko część roku na naszych wybrzeżach. Tak jest na przykład w przypadku rybitwy popielatej (Sterna paradisaea), gatunku ptaków o najdłuższym znanym szlaku migracyjnym, przechodzącym wzdłuż całego wybrzeża Atlantyku podczas wędrówki z Arktyki na Antarktydę.
Wszystkie ptaki morskie, w tym niektóre z najbardziej zagrożonych gatunków w Europie, są chronione na mocy dyrektywy ptasiej UE. Jednym z nich jest krytycznie zagrożony burzyk balearski (Puffinus mauretanicus), któremu grozi wyginięcie. Inne gatunki są mniej zagrożone i mają coraz większe populacje na niektórych obszarach, w tym głuptak zwyczajny (Morus bassanus), mewa czarnogłowa (Larus melanocephalus) i rybitwa różowa (Sterna dougallii).
DZIKA PRZYRODA MORSKA
Nasze morza są domem dla prawie 150 chronionych gatunków zwierząt, w tym delfinów, wielorybów, fok, żółwi morskich, ptaków morskich i ryb.
PTAKI MORSKIE
Na morzach europejskich regularnie występuje 79 gatunków ptaków morskich, w tym petrele, burzyki, głuptaki, kormorany, wydrzyki, mewy, rybitwy i alki. Ptaki morskie zwykle spędzają większość życia na morzu i schodzą na brzeg tylko w celu rozmnażania. Niektóre gatunki migrują przez tysiące kilometrów, spędzając tylko część roku na naszych wybrzeżach. Tak jest na przykład w przypadku rybitwy popielatej (Sterna paradisaea), gatunku ptaków o najdłuższym znanym szlaku migracyjnym, przechodzącym wzdłuż całego wybrzeża Atlantyku podczas wędrówki z Arktyki na Antarktydę.
Wszystkie ptaki morskie, w tym niektóre z najbardziej zagrożonych gatunków w Europie, są chronione na mocy dyrektywy ptasiej UE. Jednym z nich jest krytycznie zagrożony burzyk balearski (Puffinus mauretanicus), któremu grozi wyginięcie. Inne gatunki są mniej zagrożone i mają coraz większe populacje na niektórych obszarach, w tym głuptak zwyczajny (Morus bassanus), mewa czarnogłowa (Larus melanocephalus) i rybitwa różowa (Sterna dougallii).
SSAKI MORSKIE
W morzach europejskich występują trzydzieści cztery gatunki delfinów, wielorybów i morświnów – łącznie znanych jako walenie. Stanowią one 42 procent gatunków waleni znanych na całym świecie i obejmują morświna zwyczajnego (Phocoena phocoena), delfina butlonosego (Tursiops truncatus) oraz płetwala zwyczajnego (Balaenoptera physalus). Wiele gatunków waleni to nurkowie głębinowi. Na przykład kaszalot spermacetowy (Physeter macrocephalus) może nurkować na głębokości ponad 2000 metrów w poszukiwaniu swojego ulubionego pożywienia – kałamarnicy olbrzymiej.
Wszystkie ssaki morskie w Unii Europejskiej są ściśle chronione na mocy dyrektywy siedliskowej UE. Państwa członkowskie UE muszą podjąć odpowiednie kroki, aby uniknąć negatywnego oddziaływania na populacje waleni. W celu zachowania zgodności z prawem UE wiele krajów uregulowało działalność turystyczną, chcąc zapobiec zakłócaniu spokoju waleni. Ponadto, w ramach wspólnej europejskiej inicjatywy koordynowanej przez Europejską Agencję Środowiska (EEA), państwa członkowskie muszą regularnie monitorować i składać sprawozdania na temat stanu gatunków ssaków morskich. Ponadto dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej UE również dotyczy pewnych negatywnych działań wobec ssaków morskich, m.in. hałasu podwodnego.
SSAKI MORSKIE
W morzach europejskich występują trzydzieści cztery gatunki delfinów, wielorybów i morświnów – łącznie znanych jako walenie. Stanowią one 42 procent gatunków waleni znanych na całym świecie i obejmują morświna zwyczajnego (Phocoena phocoena), delfina butlonosego (Tursiops truncatus) oraz płetwala zwyczajnego (Balaenoptera physalus). Wiele gatunków waleni to nurkowie głębinowi. Na przykład kaszalot spermacetowy (Physeter macrocephalus) może nurkować na głębokości ponad 2000 metrów w poszukiwaniu swojego ulubionego pożywienia – kałamarnicy olbrzymiej.
Wszystkie ssaki morskie w Unii Europejskiej są ściśle chronione na mocy dyrektywy siedliskowej UE. Państwa członkowskie UE muszą podjąć odpowiednie kroki, aby uniknąć negatywnego oddziaływania na populacje waleni. W celu zachowania zgodności z prawem UE wiele krajów uregulowało działalność turystyczną, chcąc zapobiec zakłócaniu spokoju waleni. Ponadto, w ramach wspólnej europejskiej inicjatywy koordynowanej przez Europejską Agencję Środowiska (EEA), państwa członkowskie muszą regularnie monitorować i składać sprawozdania na temat stanu gatunków ssaków morskich. Ponadto dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej UE również dotyczy pewnych negatywnych działań wobec ssaków morskich, m.in. hałasu podwodnego.
ŻÓŁWIE MORSKIE
Z siedmiu gatunków żółwi morskich na świecie pięć występuje w wodach morskich UE i wszystkie są ściśle chronione dyrektywą siedliskową. Żółw karetta (Caretta caretta) oraz żółw zielony (Chelonia mydas) gniazdują na śródziemnomorskich plażach. Przed zagnieżdżeniem samica żółwia może przebyć nawet 12 000 kilometrów. Jaja składa zazwyczaj na tej samej plaży, na której się wykluła.
Kolejne trzy gatunki żółwi morskich odwiedzają Morze Śródziemne i morza północno-wschodniego Atlantyku, zwłaszcza obszary wokół Madery, Wysp Kanaryjskich i Azorów. Są to: żółw skórzasty (Dermochelys coriacea), żółw zatokowy (Lepidochelys kempii) i żółw szylkretowy (Eretmochelys imbricata).
ŻÓŁWIE MORSKIE
Z siedmiu gatunków żółwi morskich na świecie pięć występuje w wodach morskich UE i wszystkie są ściśle chronione dyrektywą siedliskową. Żółw karetta (Caretta caretta) oraz żółw zielony (Chelonia mydas) gniazdują na śródziemnomorskich plażach. Przed zagnieżdżeniem samica żółwia może przebyć nawet 12 000 kilometrów. Jaja składa zazwyczaj na tej samej plaży, na której się wykluła.
Kolejne trzy gatunki żółwi morskich odwiedzają Morze Śródziemne i morza północno-wschodniego Atlantyku, zwłaszcza obszary wokół Madery, Wysp Kanaryjskich i Azorów. Są to: żółw skórzasty (Dermochelys coriacea), żółw zatokowy (Lepidochelys kempii) i żółw szylkretowy (Eretmochelys imbricata).
INNE DZIAŁANIA UE NA RZECZ OCHRONY NASZYCH WYBRZEŻY I MÓRZ
Wiele wysiłków mających na celu ochronę środowiska morskiego Europy oraz osiągnięć w tym zakresie jest koordynowanych na szczeblu Unii Europejskiej. Oprócz dyrektyw UE ptasiej i siedliskowej obowiązuje dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej w szczególności poświęcona przeciwdziałaniu głównym niekorzystnym zjawiskom w środowisku morskim, aby zapewnić poprawę jakości naszych mórz.
W 2020 r. Komisja Europejska uruchomiła strategię UE w zakresie różnorodności biologicznej na rok 2030, której celem jest wyeliminowanie lub ograniczenie przyłowu zagrożonych gatunków do poziomu umożliwiającego tym gatunkom regenerację.
Odpady morskie stały się poważnym problemem dla wielu siedlisk i gatunków przybrzeżnych i morskich. 80-85 procent odpadów morskich w europejskich wodach morskich to tworzywa sztuczne (z czego produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowią 50 procent), podczas gdy artykuły związane z rybołówstwem stanowią 27 procent. Dyrektywa UE w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko wprowadza środki mające na celu zakazanie stosowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, które mają alternatywę na rynku, zmniejszenie liczby pojemników na żywność i kubków na napoje wykonanych z tworzyw sztucznych oraz selektywną zbiórkę butelek plastikowych. Pozytywne efekty zastosowania tych środków dla środowiska morskiego powinny stać się odczuwalne w najbliższej przyszłości.
UE zapewnia wsparcie finansowe na rzecz ochrony i poprawy różnorodności biologicznej w morzach za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR) oraz unijnego programu LIFE. W ramach tych dwóch programów sfinansowano wiele udanych projektów morskich i przybrzeżnych.
INNE DZIAŁANIA UE NA RZECZ OCHRONY NASZYCH WYBRZEŻY I MÓRZ
Wiele wysiłków mających na celu ochronę środowiska morskiego Europy oraz osiągnięć w tym zakresie jest koordynowanych na szczeblu Unii Europejskiej. Oprócz dyrektyw UE ptasiej i siedliskowej obowiązuje dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej w szczególności poświęcona przeciwdziałaniu głównym niekorzystnym zjawiskom w środowisku morskim, aby zapewnić poprawę jakości naszych mórz.
W 2020 r. Komisja Europejska uruchomiła strategię UE w zakresie różnorodności biologicznej na rok 2030, której celem jest wyeliminowanie lub ograniczenie przyłowu zagrożonych gatunków do poziomu umożliwiającego tym gatunkom regenerację.
Odpady morskie stały się poważnym problemem dla wielu siedlisk i gatunków przybrzeżnych i morskich. 80-85 procent odpadów morskich w europejskich wodach morskich to tworzywa sztuczne (z czego produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowią 50 procent), podczas gdy artykuły związane z rybołówstwem stanowią 27 procent. Dyrektywa UE w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko wprowadza środki mające na celu zakazanie stosowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, które mają alternatywę na rynku, zmniejszenie liczby pojemników na żywność i kubków na napoje wykonanych z tworzyw sztucznych oraz selektywną zbiórkę butelek plastikowych. Pozytywne efekty zastosowania tych środków dla środowiska morskiego powinny stać się odczuwalne w najbliższej przyszłości.
UE zapewnia wsparcie finansowe na rzecz ochrony i poprawy różnorodności biologicznej w morzach za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR) oraz unijnego programu LIFE. W ramach tych dwóch programów sfinansowano wiele udanych projektów morskich i przybrzeżnych.
DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ
Morski System Informacji dla Europy – WISE Marine zapewnia dostęp do informacji i danych na temat stanu mórz w Europie, zjawisk wywierających na nie niekorzystny wpływ oraz działań podejmowanych w celu ochrony środowiska morskiego.
Polityka i prawodawstwo przybrzeżne i morskie UE, w tym dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej, wspólna polityka rybołówstwa i zintegrowana polityka morska.
LIFE and the Marine Environment to publikacja prezentująca jedne z najlepszych projektów finansowanych przez LIFE, których celem jest ochrona kondycji naszych mórz i oceanów.
LIFE and Coastal Habitats to publikacja opisująca jedne z najlepszych projektów finansowanych z programu LIFE, które pomogły w odbudowie siedlisk przybrzeżnych w UE i kierowaniu nimi.
The Biodiversity information system for Europe is a partnership between
the European Commission and the European Environment Agency.